Wstęp

Łuk jest zdecydowanie najwcześniejszą bronią miotającą, łowiecką, potem bojową jaką wymyślił człowiek. Niech za dowód będą kamienne groty z terenów saharyjskich sprzed… 5000 lat. Jest też jedyną bronią, która jest w swej podstawowej budowie identyczna na wszystkich kontynentach świata (poza Australią, gdzie jej role przejął… bumerang) Jednak odpuśćmy sobie prehistorię i skupmy się na czasach nas interesujących, czyli średniowieczu i terenach europejskich, choć nie omieszkamy wspomnieć tez o blisko i daleko wschodnich łukach, które stanowią bardzo ciekawą cześć światowego łucznictwa. Niezależnie jednak od miejsca z jakiego pochodzi zbudowana jest tak samo lub bardzo podobnie, a jedynie wygląd, kształt i użyte do konstrukcji materiały uległy zmianie.

Budowa

Rys 1 Budowa Łuku: 
1 – majdan
2 – łęczysko
2a – górne ramię łęczyska
2b – dolne ramię łęczyska
3 – cięciwa
3a – owijka
4 – zaczep (czasem gryf)

Łuk składa się z łęczyska, czyli głównej części łuku, która to zbudowana jest z ramion kumulujących siłę potrzebną do wystrzelenia strzały (ramiona dzielimy na górne i dolne), majdanu, czyli uchwytu, najczęściej znajdującego się po środku łuku, zaczepów do cięciwy znajdujących się na końcach łuku lub gryfów, które to często wkleja się zamiast zaczepów w celu wzmocnienia tej części łuku.

Bardziej szczegółowy opis podstawowych części łuku:

Łęczysko

Prócz przedstawionego wyżej podziału wyróżniamy jeszcze część łęczyska zwróconą w stronę strzelającego – czyli brzusiec, oraz w stronę celu – czyli grzbiet.

Majdan

Wygląd majdanu zależy w głównej mierze od rodzaju łuku, w którym występuje. Czyli od prawie niewidocznego w łukach angielskich, po profilowane pod rękę oraz z wcięciem na osadzenie strzały w łukach nowoczesnych.

Ramiona

Jak napisalem wyżej wyróżniamy ramię dolne i górne. We wschodnich łukach ramiona dodatkowo odgięte były w kierunku grzbietu (tzw. refleks) aby przy mniejszej długości łęczyska zwiększyć siłę i nośność łuku.

Cięciwa

Sznurek najczęściej konopny, lniany lub jedwabny (bywały również z włosów zwierzęcych i jelit) spinający oba ramiona i utrzymujące łuk w naprężeniu. Na wysokości majdanu, niektóre cięciwy posiadają siodełko (miejsce na uchwyt palców i osadzenie strzały) oraz nierzadko bączki – czyli węzełki, koraliki etc. używane jako pomoc celownicza.

Niezależnie od rodzaju łuku, miejsca jego pochodzenia, materiałów użytych do budowy i konstrukcji podstawowe jego części będą takie same. Choć oczywiście ich wygląd może być różny. A wygląd ów uzależniony jest od konstrukcji łuku czyli innymi słowy od jego rodzaju.

Rodzaje łuków

Oczywiście omówię tu (pokaże) tylko ?historyczne? rodzaje łuków, pomijając konstrukcje współczesne czyli łuki sportowe, bloczkowe itp. Podział można uczynić ze względu na wygląd łuku oraz na materiały użyte do jego produkcji.

Ze względu na użyte materiały łuki dzielimy na:

• drewniane,
• rogowe,
• kompozytowe (klejone z kilku warstw tego samego lub różnego materiału).

Ze względu na kształt łuki dzielimy na:

Łuk prosty (1)

To najstarsza forma łuku, na którą składało się początkowo proste drzewce, które jest wstępnie lekko naciągane cięciwą. Łuki proste były w użyciu przez tysiąclecia. W Europie wykonywano je zwykle z gałęzi cisowych, a w Azji ze świeżego bambusa. Przeciętny, wojskowy łuk prosty, stosowany w starożytności i średniowieczu, miał długość drzewca ok. 1 m, strzelał strzałami o długości ok. 60-80 cm i o masie ok. 150-200 g. Jego maksymalny zasięg wynosił ok. 150 m.

Łuk walijski zwany angielskim lub długim (4)

To odmiana łuku prostego, która pojawiła się ok. VIII wieku, w Walii. Łuk ten, posiadał znacznie dłuższe drzewce (ok. 1,8 do 2 m) co z jednej strony zwiększało niemal trzykrotnie siłę potrzebną do jego naciągnięcia, ale i zwiększało jego zasięg do nawet 350 m. Łuk ten wymagał jednak długotrwałego treningu, gdyż przeciętna dorosła osoba nie była w stanie z niego strzelać. Dzięki możliwości zastosowania dłuższych i dobrze wyważonych strzał (ponad 1 m) łuk ten w rękach wprawnego łucznika był też bardzo celny. Przy zastosowaniu ciężkich strzał (350 gramowych), jego zasięg spadał do ok. 200 m, ale strzały takie przebijały niemal każdą średniowieczną zbroję. Łuk walijski był stosowany najpierw przez oddziały łuczników walijskich, a następnie, ok. XII wieku rozpowszechnił się w Anglii, gdzie zaczął pełnić rolę broni plebejskiej, umożliwiającej biedocie skuteczną obronę przed rycerzami. Z łuku tego wywodzi się współczesny łuk sportowy.

Łuk refleksyjny (2)

Długość drzewca wynosi ok. 1 m, co umożliwiało wygodne strzelanie z konia. Jego użycie wymagało jednak równie długiego, o ile nie dłuższego treningu od łuku walijskiego. Z łuku refleksyjnego strzelało się lżejszymi i krótszymi strzałami (długość strzały do 1 m, masa do 250 g), co powodowało, że łuk ten był mniej celny oraz miał krótszy zasięg (do 250 m). Nie miało to jednak większego zn to łuk, w którym drzewce nie jest prostym prętem lecz kilkuwarstwową kompozycją kilku rodzajów drewna, przy czym przynajmniej jedna warstwa jest sklejana w stanie silnego naprężenia. Tak wykonane drzewce nie jest w stanie rozprężonym proste lecz tworzy wybrzuszony do zewnątrz kształt. Powoduje to, że przy mniejszych wymiarach drzewca uzyskuje się większą siłę nośną. Łuk ten został prawdopodobnie wymyślony w Chinach ok. I wieku p.n.e., a następnie rozpowszechnił się wśród ludów żyjących na Wielkim Stepie. Łuk ten posiadał podobny zasięg do łuku walijskiego, ale był od niego znacznie mniejszy. Nie miało to jednak większego znaczenia dla łuczników konnych, którzy stosowali ten łuk do szybkich, zmasowanych ataków na zwykle nieopancerzonego przeciwnika.

Łuk janczarski (3)

Był mniej więcej tym dla łuku refleksyjnego czym łuk walijski dla łuku prostego. Łuk ten był stosowany wyłącznie w zawodowych tureckich oddziałach Janczarów. Posiadał on refleksyjne drzewce o maksymalnych dla danego łucznika wymiarach, dochodzących do 1,8 m. Jego zasięg dochodził do 400 m. Wymagał perfekcyjnego treningu prowadzonego od wczesnego dzieciństwa i tylko w rękach tak wyszkolonego łucznika stanowił skuteczną broń. Nie był tak celny, jak łuk walijski, ze względu na drgania w trakcie wypuszczania strzały, jakie powstają w tak dużej konstrukcji drzewca refleksyjnego, miał jednak dłuższy zasięg i umożliwiał większą szybkostrzelność.

Łuk japoński (5)

Typowy łuk japoński to yumi, o wymiarach dochodzących do 2,5 m. Jest to łuk kompozytowy, klejony z kilku warstw bambusa. Cechą bardzo charakterystyczną dla łuku japońskiego są dwa niesymetryczne wygięcia, większe od góry i mniejsze od dołu, oraz przesunięcie uchwytu majdan na wysokość ok. 1/3, licząc od dołu. Yumi stosowany był zarówno przez łuczników konnych, jak i pieszych, a sztuka walki rozwinięta w oparciu o użycie takiego łuku zwana jest kyujutsu. Łuk stosowany obecnie w sztuce kyudo jest nieco krótszy (2,21m ? 6cm).

Rys 2 Rodzaje łuków

Rys 3 Rodzaje łuków

Rys 4 Różne rodzaje łuków refleksyjnych pochodzących z rożnych zakątków świata

Rys 5 Łuki płaskie

Obecnie wielu łuczników używa drewnianych łuków płaskich (b). Nazwa bierze się od płaskiego przekroju ramienia takiego łuku. Jest on łatwiejszy do wykonania i mniej wymagający jeśli chodzi o drzewo używane do jego produkcji. Łuków płaskich (jednak o wiele szerszych ramionach) tzw. piramidalnych (a) używali amerykańscy Indianie.