W szeroko pojętej „sztuce wikingów” nie sposób zignorować jednej, która do dziś potrafi przykuć wzrok pięknem, kunsztem i dbałością o subtelność szczegółów. To sztuka zdobnicza. Motywy poskręcanych przeplatanek, wijących się roślin i splecionych bestii stanowią nieodłączny element wizerunku kultury skandynawskiej we wczesnym średniowieczu. Niezależnie czy popatrzymy na ozdoby, na sprzęty użytkowe, broń, budownictwo czy okręty zawsze znajdziemy ten specyficzny i oryginalny element jakim jest zdobnictwo. Hafty, płaskorzeŹby, elementy upiększające broń czy same ozdoby pełne są bogatych i skomplikowanych wzorów. Jednak aby odkryć całą ich złożoność i znaczenie należy całemu tematowi przyjrzeć się bliżej gdyż tak jak niemal wszystko w świecie wikingów również motywy zdobnicze to temat rzeka. W tym artykule postaram się przybliżyć nieco temat motywów zdobniczych w świecie wikingów. Życzę miłej lektury.
To, co nam zostało …
… ze skandynawskiej sztuki zdobniczej we wczesnym średniowieczu, daje pewien pogląd na owe zagadnienie, choć zapewne pogląd niepełny. W porównaniu jednak z innymi elementami, przykłady sztuki zdobnicza zachowała się w dość dużej liczbie, gdyż była ona stosowana popularnie w bardzo szerokim stopniu. Na podstawie znalezionych elementów uzbrojenia, kamieni runicznych, ozdób, wraków statków, budynków itp wyodrębniono sześć styli zdobniczych, które nazwano kolejno: Oseberg, Borre, Jellinge, Mammen i Ringerike (często łączone ze sobą, przez niektórych traktowane jako jeden styl) oraz Urnes.
Styl Oseberg
Styl ten związany jest z jednym z najbardziej znanych znalezisk wczesnego średniowiecza, z terenów Skandynawii, a mianowicie pochówkiem łodziowym w miejscowości Oseberg. Datuje się go na okres przypadający od połowy VIII do połowy IX wieku. Dokładne datowanie to 750 – 840r.
Rys. 1
W stylu tym dominuje element poskręcanych i poprzeplatanych ciał zwierzęcych oraz tzw. „chwytającej bestii”. Czasami pojawia sie element roślinny lecz wielu badaczy uważa, że jest to element naleciałości ze sztuki zachodniej. W stylu tym zarysowane są jedynie kształty, sylwetki postaci zwierzęcych, z których trudno wyłowić konkretne szczegóły.
Rys. 2
Całemu stylowi przypisuje się rodowód anglosaski i sugeruje się, iż zaczął występować ok VIII w. Bardzo podobne elementy zdobnicze będące przykładem tego stylu znajdują się na elementach znalezionych w grobowcu Broa na Gotlandii.
Styl Borre
Styl Borre datowany jest na okres od schyłku I połowy IXw. do początków II połowy wieku X. Jego nazwa pochodzi od wczesnego cmentarzyska odkrytego w Vestfoldzie, w Norwegii. Jest to styl wywodzący sie bezpośrednio od stylu Oseberg. Również w nim występuje „chwytająca bestia” jednak w odróżnieniu od poprzedniego stylu zaczyna występować tu motyw „łańcucha pierścieniowego”, a całkowicie brak jest motywów roślinnych. Nawiasem mówiąc jest to jedyny styl, w którym motywy roślinne nie występują w ogóle.
Rys. 3
Jest to styl szczególnie często występujący i szeroko rozpowszechniony czego przykładem może być wiele znalezisk nie tylko z terenów Skandynawii ale także Rusi oraz Polski. Doskonałym przykładem stylu jest krzyż zdobiony elementami łańcucha pierścieniowego znajdujący się na wyspie Man w Wielkiej Brytanii.
Styl Jellinge
Styl ten wziął nazwę od królewskiego cmentarza w Jelling w Jutlandii. Okres jego występowania (835 – 970) pokrywa się w znacznej mierze ze Stylem Borre jednak o wiele więcej elementów wspólnych ma z następnym stylem (Mammen) przez główny motyw jakim są poprzeplatane ze sobą zwierzęta.
Rys. 4
Styl Mammen
Ten styl datowany jest na okres od połowy Xw do połowy wieku XI, a nazwę swą bierze (tak jak większość pozostałych) od miejsca. Konkretnie od miejscowości Mammen w Jutlandii, gdzie odnaleziono grobowiec z 970 roku. Najbardziej rozpoznawalnym znaleziskiem (właśnie z owego grobowca) przedstawiającym styl Mammen jest ostrze topora, bogato zdobione srebrem.
Rys. 5
Podstawowym motywem tego stylu jest element zwierzęcy (poskręcane bestie) jednak o wiele bardziej realnych i proporcjonalnych w porównaniu do stylu poprzedniego. W stylu tym i następującym po nim pojawiają się elementy roślinne (szczególnie w stylu następnym), które są zapożyczeniem z kultury zachodniej.
Styl Ringerike
Datowany na lata 980 – 1080 jest często uznawany za część stylu Mammen choć większość badaczy skłania się do teorii, że styl Mammen był raczej przejściowym pomiędzy Jelling a Ringerike. W stylu tym zaczyna dominować ornamentyka roślinna, zwierzęca zaś traci na znaczeniu.
Rys. 6
Nazwa stylu bierze się od okręgu obfitującego w czerwony piaskowiec, którego używano do budowy pomników w okolicach Oslo. Jednak znaleziska elementów zdobionych w tym stylu pochodzą także z katedry Św. Pawła w Londynie oraz Coppergate w Yorku.
Rys. 7
Styl Urnes
Styl wziął swoją nazwę od drewnianego kościoła w Unres w Norwegii. Kościół ten jest doskonałym przykładem kunsztu zdobniczego. Jego ściany i portal pokrywają płaskorzeŹby wykonane właśnie w tym stylu.
Rys. 8
W tym przypadającym na lata (1035 – 1150) stylu znów dominować zaczynają motywy zwierzęce. Przeplatające się czworonożne bestie walczące z wężopodobnymi istotami.
Rys. 9
Styl ten przypada na okres kończący okres wikingów i jest ostatnim stylem jaki wyróżniono w czasie jego trwania. Doskonale zamyka swym pięknem i kunsztem niemal cztery wieki rozwoju sztuki zdobniczej na terenach Skandynawii oraz ziemiach, na których wikingowie wywarli swój wpływ.